Η έντονη δραστηριότητα και τα ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται ένας αθλητής, είναι ικανά να επηρεάσουν τη νευροψυχική συμπεριφορά του σε τέτοιο βαθμό που να βιώνει από μέτριες έως και σοβαρές επιπτώσεις στον τρόπο λειτουργίας του οργανισμού του σε ορμονικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά η αθλητική του απόδοση.
Το μέγεθος και η διάρκεια της συναισθηματικής αντίδρασης του εγκεφάλου στα εξωτερικά ερεθίσματα ποικίλουν από αθλητή σε αθλητή. ενώ δεν έχουν να κάνουν με το επίπεδό του. Τα μεγέθη αυτά όμως, θα χαράξουν τη λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ stress και άγχους. Θα καθορίσουν επίσης αν ο αθλητής βιώνει «ωφέλιμο» stress ή αν τα συναισθήματα είναι εκτός ελέγχου και πλέον αναγνωρίζονται συμπτώματα αγχωτικής διαταραχής.
Αρχικά ας ξεχωρίσουμε τις διαφορές του stress και του άγχους.
Όπως αναφέραμε και τα δύο συναισθήματα αφορούν μια συναισθηματική αντίδραση σε ένα εξωτερικό γεγονός. Stress αποκαλούμε την άμεση αντίδραση σε ένα γεγονός και το οποίο μας επηρεάζει. Ο βαθμός της αντίδρασης και οι συνέπειες που έχει στη νευροψυχική συμεπριφορά και στη βιολογία μας θα το χαρακτηρίσει ωφέλιμο ή μη. Οταν το εξωτερικό ερέθισμα παύσει να υφίσταται τότε και το stress μειώνεται και χάνεται.
Αντίθετα με το stress, όταν η υπερβολική ανησυχία και οι επιπτώσεις της επιμένουν, ακόμη και όταν το εξωτερικό ερέθισμα απουσιάζει, τότε αναφερόμαστε σε άγχος. Έντονο άγχος που δεν υποχωρεί αναγνωρίζεται ως αγχωτική διαταραχή και καλό είναι στη διαχείρισή του να βοηθήσει ένας ειδικός ψυχολόγος.
Οι ψυχοσωματικές επιπτώσεις όταν ο αθλητής βιώνει στρεσογόνες ή αγχωτικές καταστάσεις είναι πολύ σημαντικές. Σε αυτές τις καταστάσεις, ο καρδιακός παλμός και ο ρυθμός της αναπνοής επιταχύνονται,το μυϊκό σύστημα εισέρχεται σε μια τεταμένη κατάσταση, ενώ ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί περισσότερο οξυγόνο και αυξάνει τη δραστηριότητά του.
Όλες οι λειτουργίες του οργανισμού στοχεύουν στην επιβίωση ως «αμυντική αντίδραση» στο εξωτερικό ερέθισμα που βιώνει και η ερμηνεία του έχει εκληφθεί ως «απειλή», είτε σωματική είτε συναισθηματική.
Σε κατάσταση λοιπόν στρες – σωματικό ή συναισθηματικό – ο εγκέφαλός μας ξεκινά μια σειρά βημάτων για να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε.
Αρχικά, τίθεται σε κατάσταση «συναγερμού» το νευρικό σύστημα για να «ενεργοποιήσει» το σώμα μας. Αυτό περιλαμβάνει απελευθέρωση ορμονών, όπως νορεπινεφρίνη και επινεφρίνη. Ενεργοποιούνται πρωτόγονα εγκεφαλικά κέντρα, όπως η αμυγδαλή και το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (κέντρο αισθημάτων του εγκεφάλου) που αυξάνουν τα συναισθήματα αναμονής και φόβου. Επίσης, προκαλούνται απελευθέρωση χημικών ουσιών του εγκεφάλου που με τη σειρά τους κάνουν τα επινεφρίδια να παράγουν περισσότερη κορτιζόλη. (Τα επινεφρίδια είναι ορμονικοί αδένες που βρίσκονται πάνω από κάθε νεφρό).
Η κορτιζόλη είναι η ορμόνη του στρες του σώματός μας. Καθοδηγεί τη χρήση καύσιμου για να βοηθήσει το σώμα μας να επιβιώσει από αγχωτικές καταστάσεις. Αυξάνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα από το συκώτι, διασπά την πρωτεΐνη για επάρκεια καυσίμου, επιβραδύνει την κίνηση των αμινοξέων στα κύτταρα (ιδιαίτερα στους μυς, άρα επιβραδύνεται η αποκατάσταση από προπονήσεις και αγώνες) και αυξάνει τα επίπεδα λίπους στο αίμα. Μειώνει επίσης την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε περίπτωση νόσησης ή φλεγμονής (δλδ το άτομο αρρωσταίνει πιο εύκολα και επουλώνει με πιο αργό ρυθμό τραύματα).
Εξαιρετικά σημαντικό ότι η αύξηση της κορτιζόλης συνεπάγεται και μείωση της έκκρισης τεστοστερόνης με αποτέλεσμα ο οργανισμός των αθλητών να εισέρχεται σε καταβολική κατάσταση που έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της αθλητικής απόδοσης. Σημαντικό είναι και το γεγονός ότι επηρεάζεται αρνητικά η λίμπιντο με αποτέλεσμα να διαταράσσονται και οι προσωπικές σχέσεις.
Οι αρνητικές επιπτώσεις δεν σταματούν εδώ. Λιγότερο ή περισσότερο και ειδικά στη περίπτωση μακροχρόνιων αγχωτικών καταστάσεων, παρατηρούμε διατάραξη και σε άλλες λειτουργίες. Πεπτικό σύστημα, καρδιαγγειακό (αύξηση της αρτηριακής πίεσης), ο ύπνος και το αναπαραγωγικό σύστημα βγαίνουν εκτός ρυθμού. Παρατηρούνται πονοκέφαλος, αϋπνία, θυμός ή φόβος, κατάθλιψη, ευερεθιστικότητα και κρίσεις πανικού. Αυτό έχει αρνητικές συνέπειες στις προσωπικές σχέσεις του ατόμου με τον περίγυρό του.
Σε μακροχρόνια αγχωτική διαταραχή δεν μπορεί να αποκλειστεί η εμφάνιση αυτοάνοσης νόσου ή και διαβήτη (με αποτέλεσμα την παχυσαρκία ή προβλήματα όρασης, μεταξύ άλλων).
Όπως αντιλαμβάνεστε το μακροχρόνιο stress, δλδ το άγχος, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την καθημερινότητα και να βλάψει την υγεία του ατόμου και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης από ειδικούς. Ειδικά στην περίπτωση των αθλητών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αθλητική απόδοση, ενώ αν δεν τύχει ουσιαστικής αντιμετώπισης μπορεί ακόμα και να καταστρέψει την αθλητική καριέρα.
Βιβλιογραφία
• European Heart Journal, Volume 34, Issue 34, Hermann Nabi et al
• National Institute of Mental Health. 5 Things You Should Know About Stress. Accessed 2/4/2021.
• American Psychological Association. Stress relief is within reach. Accessed 2/4/2021.
• Office on Women’s Health. Stress and your health. Accessed 2/4/2021.
• US Department of Health and Human Services. Manage Stress. Accessed 2/4/2021.
• American Academy of Family Physicians. Stress: How to Cope Better With Life’s Challenges. Accessed 2/4/2021.
• Mental Health Foundation. Stress. Accessed 2/4/2021
• Mitsaris Kostas, supertrainer.gr Accessed 14/7/2021
• National Center for Complementary and Integrative Health. Stress. Accessed 2/4/2021.